هـدف از فـرآیند آموزش، تنها انتقال دانش دینی نیست؛ بلکه باید مهارت‌های سه‌گانۀ گرایش به مـعنویت (مـعنویت خواهی)، کـسب معنویت (معنویت یابی) و تقویت معنویت (معنویت افزایی) با بهره‌گیری از منابع علمی، روان‌شناختی و دینی آموزش داده شود.
تربیت دیـنی به مفهوم عام و تربیت عبادی به طور خاص، حاصل اقدامات برنامه‌ریزی شده‌ای اسـت که با هدف ارتـقای سـطح دانش دینی و بینش معنوی دانش‌آموزان اجرا می‌شود. هدف در برنامۀ تربیت عبادی، صرفا حفظ اذکار و اعمال عبادی نیست؛ بلکه مراد تربیت انسانی دارای بینش الهی و معنوی است.
برای تحقق این هدف، ضرورت دارد از دوران خردسالی تکالیف و وظایف عبادی را به کودک تعلیم داد و از این طریق، قلب کودک را با خدا ارتباط داد. برای ایجاد بینش و بصیرت معنوی و عبادی، برنامۀ درسی و آموزشی نیز باید به سمتی پیش رود که افزون بـر پایـبندی دانش‌آموزان به ارزش‌های عبادی، این امر به نحوۀ مطلوبی تحقق یابد.
پربار کردن کتب درسی در زمینۀ مسائل عبادی مانند زمینه‌سازی و تحریک عواطف کودکان با بیان فلسفه و فواید اعمال و تکالیف عـبادی، هـنر برقراری ارتباط با خدا، شیوۀ راز و نیاز از جملۀ این اقدامات است.
مسئولیت و محدودۀ زمانی والدین در تعلیم و تربیت مسائل دینی
بعد از بیان اصل ضرورت آموزش‌های دینی و عبادی به کـودکان، ایـن پرسش مطرح است که مسئولیت این امر خطیر به عهده کیست؟ بسیاری از خانواده‌ها، آموزش‌های دینی را تنها وظیفۀ مدرسه می‌دانند؛ خانواده‌هایی که چنین طرز تفکری دارند، به تعلیم تکالیف شرعی و عبادی کـودکان خـود تـوجهی ندارند و به همان تعلیماتی کـه از طـرف مـعلم داده می‌شود، بسنده می‌کنند.
در جواب این پرسش باید گفت، از آنجا که خانه به منزلۀ اولین مدرسه و اعضای خانواده به مثابه اولین مـربیان تـربیت کـودک می‌باشند، از این رو، این مسئولیت خطیر،در درجۀ اول مستقیما بـر عـهده والدین است؛ زیرا بر اساس روایات، آنان نسبت به فرزندان خویش مسئول هستند.
مرحوم فلسفی می‌نویسد: «اول معلّمی که درس زنـدگی بـه کـودک می‌آموزد و در دل پاک او نقش‌های خوب و بد ترسیم می‌کند، پدر و مادر است».
قـرآن کریم در زمینۀ مسئولیت والدین در تربیت عبادی اهل خانواده می‌فرماید: «و أمر أهلک بالصّلاۀ و اصطبر علیها» همچنین می‌فرماید: «یا أیـّها الّذیـن آمـنوا قوا أنفسکم و أهلیکم نارا وقودها النّاس و الحجارة». در حدیثی امام صادق عـلیه السـّلام می‌فرماید: هنگامی که این آیه نازل شد، مردم گفتند: یا رسول اللّه چگونه ما خودمان و اهـل و عـیالمان را از آتـش دوزخ حفظ کنیم؟ حضرت فرمود:
خودتان کارهای خیر انجام بدهید؛ خانواده خود را به کارهای خـوب تـذکر بـدهید؛ آن ها را بر اطاعت و عبادت خداوند تأدیب و تربیت نمایید. سپس امام فرمودند: «إنّ اللّه تعالی یـقول لنـبیّه صـلّی اللّه علیه و اله و أمر أهلک بالصّلاة و اصطبر علیها»؛ خانواده خود را به نماز فرمان ده و بر انجام آن شـکیبا بـاش! (طه-۱۳۲)
«و قال و اذکر فی الکتاب إسماعیل إنّه کان صادق الوعد و کان رسولا نـبیّا و کـان یـأمر أهله بالصّلاة و الزّکاة و کان عند ربّه مرضیّا» (مریم:۵۵-۵۴) «و در این کتاب (آسمانی) از اسماعیل (نیز) یـاد کـن، که او در وعده‌هایش صادق، و رسول و پیامبری (بزرگ) بود! و همواره خانواده‌اش را به نماز و زکات فـرمان مـی‌داد و هـمواره مورد رضایت پروردگارش بود.
ابو سعید خدری می‌گوید وقتی آیه ۱۳۲ سورۀ طه نازل شد،رسـول گـرامی اسلام تا نه ماه وقت نماز، به درب خانه فاطمه علیها السّلام و عـلی عـلیه السـّلام می‌آمد و می‌فرمود: «الصلاة یرحمکم اللّه».
امام زین العابدین علیه السّلام در رساله حقوق می‌فرماید:
حقّ فـرزندت بـر عـهدۀ تو این است که بدانی او از توست و در نیک و بد زندگی و خیر و شرش، وابـسته بـه تو است و آگاه باشی که در حوزۀ سرپرستی وی، مسئول ادب و تربیت سالم او می‌باشی و وظیفه داری که او را بـه پروردگـارش راهنمایی کنی و در اطاعت از فرمان‌های الهی یاری‌اش نمایی.
آموزش تعالیم دینی کودکان بـه انـدازه‌ای مورد توجه پیشوای گرامی اسلام صلّی اللّه عـلیه و اله بـوده است که این مسئولیت را به طور مـستقیم مـتوجّه والدین می‌داند و با صراحت از پدران و مادرانی که به تربیت دینی کودکان خود بـی‌توجه هـستند، دوری جسته است. نقل شـده اسـت که رسـول اکـرم صـلّی اللّه علیه و اله به بعضی از کودکان نظر افـکند و فـرمود:
وای به فرزندان آخر زمان، از (بی‌توجهی و) روش ناپسند پدرانشان! عرض شد یا رسـول اللّه از پدران مشرک آنها؟ فرمودند: نه، بلکه از پدران مسلمان آنان کـه هیچ یک از واجبات احـکام دیـنی را به فرزندان خود نمی‌آموزند و هـرگاه فـرزندانشان در صدد تعلیم مسائل دینی باشند، آنان را از این امر باز می‌دارند و به ناچیزی از امـور مـادی دربارۀ آنان قانع هستند (و تـنها بـه ایـن دل‌خوشند که فـرزندانشان بـهرۀ ناچیزی از دنیا به دسـت آورنـد) من از این قبیل مردم بری و بیزارم و آنان نیز از من بیزارند.
بر اساس فرمایش نـبی مـکرم صلّی اللّه علیه و اله، یکی از وظایف والدین، آمـوزش احـکام، واجبات و فـرایض دیـنی فـرزندان بیان شده است. مـتأسفانه در عصر حاضر با توجه به سیاست تساهل و تسامح، والدین اهتمام لازم به تعلیم آموزه‌های دینی بـه فـرزندان خویش را ندارند؛ در حالی که مشاهده مـی‌شود بـعضی از خـانواده‌ها بـرای فـراگیری کودکان خویش بـه زبـان دوم و یا یادگیری رایانه و امثال این‌ها، وقت و هزینۀ زیادی صرف می‌کنند؛ ولی نسبت به تقویت بنیۀ معارف دیـنی و مـعنوی آنـان، که سعادت آنان به این حوزۀ مـعرفتی و مـعنوی بـستگی دارد، کـم تـوجه یـا بی‌تفاوت هستند! در این‌باره، از رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله روایت شده است که فرمودند: «هیچ کس خداوند را ملاقات نمی‌کند، با گناهی بزرگ‌تر از جهالت زن و فرزندانش.»
دربارۀ در اهمیت تعلیم مسائل شـرعی امام باقر علیه السّلام می‌فرماید: «اگر جوانی از شیعیان را ببینم که مسائل و احکام مذهبی را نمی‌آموزد و از این وظیفه تخلّف می‌کند، او را مجازات خواهم کرد!» از سوی دیگر، در منابع روایی والدین نیز به تعلیم و تـربیت دیـنی کودکان تشویق می‌شوند.
چنان‌که پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه و اله می‌فرماید: «هر کسی کودکی را تربیت کند تا اینکه «لا اله الا اللّه» بگوید، خداوند (روز قیامت) از او محاسبه نخواهد کرد».
نکته مهم این است که آموزش فـقه و آمـوزه‌های دینی و احکام عبادی به کودکان و نوجوانان، باید پیش از زمانی باشد که مکتب‌های انحرافی، فکر و ذهن آنان را با افکار و عقاید نادرست پر می‌کنند. چنان که امـیر المـؤمنین علی علیه السّلام خطاب بـه والدیـن می‌فرماید: «به فرزندان خود، از علم ما آنچه را که خدا به وسیله آن به آن ها نفع می‌رساند، آموزش دهید، تا مخالفان با نظرات خود، بر آن ها فـائق نیایند».
به همین عـلت، حـضرت خطاب به فرزندش امام حسن مجتبی علیه السّلام می‌فرماید:
فرزندم! در راه ادب‌آموزی به تو و تربیت درست از همۀ فرصت‌ها بهره گرفتم، پیش از آنکه دل و قلبت سخت گردد و عقل و ذهن تو (به وسیلۀ مـکتب‌ها و فـرهنگ‌های فاسد) به اشتغال درآید…، (در این راه) نخست آموزش تو را با کتاب خدا و تفسیر آن و (با آموزش) شرایع اسلام و احکام و حلال و حرام آن آغاز کردم.
هم چنین در روایتی امام صادق علیه السّلام می‌فرماید: «احادیث اسـلامی را بـه فرزندان خـود هرچه زودتر بیاموزید، قبل از آنکه مخالفین بر شما سبقت گیرند و دل‌های کودکان شما را با سخنان نادرست خـویش اشغال نمایند».
در حقیقت، این دو روایت، به اولیا و مربیان هشدار می‌دهد کـه اگـر در مـورد تربیت صحیح کودکان کوتاهی ورزید و آنان را با معارف الهی و فرهنگ غنی اهل بیت علیهم السّلام سیراب نـنمایید، گـرفتار فرهنگ‌های شیطانی می‌شوند و چه بسا همین سهل‌انگاری، یکی از عوامل آسیب‌زا در دین‌گرایی آنان شـود.